door Peter Tomson (30 oktober 2016)
Het grote orgel van de Oude Kerk is in goede handen. Dat hebben we zelf kunnen vaststellen, wij: een buslading orgelliefhebbers die naar Heerde waren gereden, op die prachtige zaterdag voor Allerheiligen. De tocht was georganiseerd door de Stichting, en de uitnodigingen waren gestuurd aan de Vrienden van de Oude Kerk, de private en institutionele weldoeners die de restauratie bekostigen, de raad van toezicht van de Stichting, en de Oudekerkgemeente. We waren er met twee of drie van de gemeente bij, en zoals onze Heer heeft gezegd is dat genoeg.
In Heerde huist Orgelmakerij Reil, een familiebedrijf dat in 1934 werd gesticht door Johann Reil. Bedrijfleider Hans Reil, kleinzoon van Johann, gaf ons een indruk van de geschiedenis van de firma en van de reputatie die zij heeft opgebouwd: respect voor
traditie, nauwkeurig onderzoek, en de vakkennis die nodig is om een goed orgel te bouwen. Als voorbeeld noemde hij het Wiegleb-orgel van de Lutherse St. Gumbertuskirche in Ansbach, Noord-Beieren. Verwaarlozing en herhaalde aanpassing aan de eisen des tijds hadden daar een modern-romantisch orgel opgeleverd dat in slechte staat was en nog een klein deel van de oorspronkelijke pijpen had. De keuze ging tussen een heel nieuw orgel of een reconstructie. Het werd het laatste, en de firma Reil verkreeg de opdracht, anderhalf miljoen euro. Twee jaren studie gingen vooraf aan één jaar bouwen, en vanaf 2007 staat er in Ansbach weer een beroemd ‘Bach-orgel’. Gevraagd naar het doel van de restauratie zei Hans Reil: ‘We hebben het orgel gebouwd zoals we menen dat Wiegleb het in 1737 bedoeld had.’
Het grote orgel van de Oude Kerk in Amsterdam werd aanvankelijk gebouwd door Christian Vater en na aanpassingen vanwege het verzakken van de toren in 1727 voltooid door Johann Caspar Müller; het verving het instrument waarop Sweelinck had gespeeld. In 1870 was het door de firma Witte uit Utrecht gerestaureerd en verbouwd tot een romantisch orgel. Sindsdien is er alleen af en toe onderhoud uitgevoerd, en het orgel was in slechte staat. Een restauratieplan werd opgesteld door Henk Verhoef; de kosten zouden één en een kwart miljoen euro zijn. Overheden, fondsen en particulieren dragen bij, de PKA voor ruim één procent van het totaal. Het rondkrijgen van de financiering is een van de prestaties van de Stichting Oude Kerk onder leiding van Jacqueline Grandjean. Er is nu zelfs budget om de beschildering van het orgel en de luiken te restaureren. Het project werd in 2016 gestart en moet voorjaar 2018 klaar zijn.