blog
zingen van de tien geboden
door Peter Tomson
Opgehokt als vee, vastgezet door een uitgaansverbod, veroordeeld tot huisarrest… Niet iedereen kan daar even goed tegen. Wat je daarbij nodig hebt is een rijke fantasie, of een goed geheugen voor mooie verhalen, geestelijke bagage zeg maar. Bij sommigen roept het oude angsten wakker, smetvrees, vreemdelingenangst. Anderen uiten hun onzekerheid in agressie tegen gezinsleden: huiselijk geweld, met de gebruikelijke daders en de overbekende slachtoffers. Jongeren kunnen hun energie niet kwijt, ze barsten van de hormonen en willen zich niet laten ringeloren door huisregeltjes van zeventigplussers. En dan die rij van dagen die allemaal hetzelfde lijken. De kasten zijn al tweemaal opgeruimd, de gordijnen gewassen, alle puzzels nog eens gelegd. Waar valt nog wat te klussen?
Behalve op zondag. Dan klinken er verrassende geluiden die door de lucht naar ons toe gedragen worden, als een wonder op onzichtbare golven. Verhalen klinken er, vertroostende woorden over iets heel anders dan dreiging en doem, weldadige muziek die verborgen ruimten opent en vergezichten oproept. Woorden die richting wijzen in de woestijn, water voor dorstige zielen, broodnodige adviezen, bronnen van leven. En er klinken krachtige melodieën die deze woorden door de tijd en de ruimte heen kunnen dragen, het woord dat jou ten leven riep, vrijspraak, vertroosting en gebod. Tien woorden, twee handen vol, als muziek in je oren, het kriebelt in je buik, je longen vullen zich en je wilt ervan zingen.
Dat is nou Luther. Een man van muziek en van woorden. Een man uit een heel andere tijd, dat wel, en uit een heel andere wereld, een wereld van duivels en van de pest, van grove woorden en het grofste geweld. Maar ook van muziek. Voor hem was muziek een cadeau. Muziek is het mooiste geschenk van God, zei hij. Je kan het horen in elke nachtegaal die zingt. Het grootste Godswonder vond hij het als geschoolde muzikanten samen zingen, ‘waarbij één stem de melodie blijft zingen en de andere stemmen er omheen spelen in vloeiende stromen, met jubelende versieringen en bewegingen als in een goddelijke rondedans.’ Luther was een groot liefhebber van muziek, als amateur zong hij mee in de schola of de cantorij.
Geen wonder dat hij zang ook gebruikte als leermiddel. Of eigenlijk wel: wonderlijk, die gedrevenheid waarmee hij de eenvoudigste woorden aan de meest karakteristieke wijsjes paarde. De mensen moesten het niet alleen mooi vinden en erdoor gepakt worden, ze moesten er ook iets van leren. Niet alleen maar doem en verderf, nee: vrijspraak en vertroosting. En daarom ook gebod. In een van zijn vroegste geschriftjes, Von den guten werken, leert hij de mensen: ‘Wil je weten wat “goede werken” zijn en wil je ze doen? Dan hoef je alleen maar Gods geboden te kennen. Als de jonge man vraagt wat hij moet doen om gered te worden, houdt Christus hem alleen de tien geboden voor. En het allereerste en beste werk dat je kan doen is Christus geloven.’
Luther was een grote vernieuwer. Maar hij kende ook de waarde van het vertrouwde. Als het maar op de goede manier is aangepast. Zo maakte hij een ‘Gebedsboekje’ voor de mensen, Eyn bett buchlin, met de wezenlijke dingen, brood voor onderweg in de woestijn: de tien geboden, het credo, het onze Vader, en het Ave Maria, niet een lofzang op Maria natuurlijk, maar de lofzang die ze zelf zong. Dezelfde geestelijke bagage stopte hij in de ‘Kleine catechismus’ van een paar jaar later: tien geboden, credo, onze Vader, doop, avondmaal en biecht. Want ook biechten is goed voor de mensen. Zo kwamen de tien geboden in ons kerkelijke rugzakje te zitten. Want hij maakte er natuurlijk een lied bij: ‘Dies sind die heylgen zehn gebott.’ Luther was een Saks, hij schreef nogal hoekig, net zoals hij praatte. En zoals de melodieën die hij uitkoos.
Luthers ‘catechismusliederen’ bleven hangen en werden een vast onderdeel van de eredienst. Zo ook zijn lied op het onze Vader, ‘Vater unser im himmelreich’. En vandaar al die orgelbewerkingen van de grote kerkmusici, van J.S. Bach zelfs drie. Oude muziek, oude woorden. Wel jammer dat de geboden en ‘de wet’ in de Lutherse traditie, en ook al bij de oudere Luther zelf, nogal negatief ingekleurd zijn, zodat er weinig vrijspraak en vertroosting meer in te horen was. Zijn lied over de Tien Woorden is een beetje vergeten en bestaat blijkbaar niet in het Nederlands. Maar het is met oude woorden en oude muziek net als met oude spullen: je moet ze met liefde schoonmaken en oppoetsen en dan eens goed van dichtbij bekijken. Nog beter: aandachtig beluisteren en meezingen. Echt een klusje voor als je eens wat langer aan huis gebonden bent.
– Luthers Tiengebodenlied (aangepaste spelling), en een meerstemmige zetting
– orgelbewerkingen: Youtube, zoekterm ‘Dies sind die heilgen zehn gebot’
– de versies die Matthias Havinga inspeelde: website OKG, audiokerkdiensten
– Miikka E. Anttilla, Luther’s Theology of Music: Spiritual Beauty and Pleasure
– Peter J. Tomson, ‘Psalm singing, the Communion of Saints, and neuro-biological group interaction’
foto zingende monniken: Flickr
Blog van de OudeKerkgemeente: korte, persoonlijk getinte stukken over dingen buiten of binnen de gemeente die belangrijk zijn of opvallen, geschreven op eigen verantwoordelijkheid.
Stuur reacties of inzendingen naar de redactie van de website: Elisabeth Boiten (muskebiis@gmail.com), Peter Lowie (p.lowie@upcmail.nl), Peter Tomson (pjtomson@xs4all.nl).
‘silence’ – tastbare stilte
‘vespers’ en andere vreemde woorden
Milan Kundera (1929-2023)
de fluisterwind van Pinksteren
in memoriam Peter Lowie
een vernissage
de migranten in Calais en Duinkerke
Oude Kerk open kerk
Heilige plaatsen
is het echt zo moeilijk?
winterslaap
elke dag zijn eigen kwaad
Godenzonen
beeldenstorm
verlangen in een tijd van onthouding
Bron van zijn die ik ontmoet
wind in de zeilen
vertrouwde geuren
zolang wij ademhalen
Dodenherdenking
noodklokken
Vertrouwen
een kerkdienst uit een doosje
alles went
gezond verstand
het was raar warm…
stormen rond de oude kerk
De Lofzang in een duistere grot
Tegen het donker, laten wij zingen
de doop van Naomi
venster 9: Wat er vandaag gebeurt in de Oude Kerk
venster 8: De Oude Kerk als stadskerk met het Vater-Müllerorgel
venster 7: Mej. Bijtelaar en de scheiding van kerk en staat
venster 6: Ruimte voor nieuwe lofzang
venster 5: Ruimte voor de lofzang
venster 4: Rondom de monstrans van de Oude Kerk
venster 3: De katholieken na de Alteratie
venster 2: De laatmiddeleeuwse kerk
vensters op de Oude Kerk
Het verhaal van een oranje hesje
Een veelheid van geluiden in de Oude Kerk
Ons’ Lieve Heer bij de buren
de Oude Kerk als bron van stilte
zegenrijke momenten
geschonden hemel
laat het bij verbeelding blijven
memento
de essentie van het verhaal
rituelen
noodpakket en vriendendienst
Wissen
Als je naar kunstenaars luistert
Een vriendendienst
Het evangelie in één zucht
onnozele schapen en foute herders
interpreteren
Waarom zou je naar de kerk gaan als je niet gelooft?
donker en licht
een kerk vederlicht
Slingeren
Zwarte Piet in Kaapstad?
Op weg naar Pasen
Alleen het allerbeste is goed genoeg
Kyrië Eleison
Van Gogh
Herdertjes en Eeuwigheidswaarde
Feest op 4 september
Dubbel zien
Zondag na Nice
De Verlichtingskerk
Hoog-liturgisch
Doodsklok
Sonate pathétique
Zwart-wit
De Majesteit en Koning
Aftrap
klikt u op de knop hiernaast.