door Guido Hoogewoud (24 april 2020)
Op het Oudekerksplein klonken de noodklokken en je kreeg er de tranen van in de ogen. De klokken van de pestepidemie in een uitgestorven stad, die je tot het einde van de maand kan horen in Nederland en België, woensdagavond tussen 19.00 en 19.15. Schrijver Tommy Wieringa luidde mee, misschien met Bert Nap als gids, en hij deed er verslag van in de column van de NRC, zaterdag 18 april.
Een net van klanken spant zich boven ons: de zware tonen van de Oude-, de Wester- en de Zuidertoren en de bellen van de Nieuwe Kerk. Van verre de Nicolaas, De Krijtberg aan het Singel en De Posthoorn aan de Haarlemmerstraat. Ergens in het universum zijn de stemmen van de Bonifatius, de Vincentius, de Eltheto en de Koepelkerk aan het Leidsebosje opgeslagen.
Bij de luidklokken van de Oude Kerk doemt de gestalte op van de Bernardina Bijtelaar, een heilige zonder diploma. Wonderen verrichtte zij niet, maar allesomvattend was haar inzet voor de oude kerken van Amsterdam. Ook voor de vier luidklokken van de Oude Kerk, die in 1942 gevorderd waren, maar terugkeerden. Christ van de Ven, klokkenluider-professional van de Oude Kerk, gaf hen in 1982 de namen Geloof, Hoop, Liefde en Vrijheid.
‘Liefde’, de klok van Wieringa, is de tweede luidklok qua gewicht en is in 1689 gegoten door Claude Fremy. Het latijnse opschrift luidt: Delectat roseo surgens aurora cubili: delectat rediens vespere grata quies Claudy Fremi me fecit Amstelodami Anno 1689: ‘De dageraad die opstaat van zijn rozige zetel verkwikt ons: en ’s avonds verkwikt ons de welkome, telkens weerkerende rust.’
Het is de vrijheid van columnisten om de consensus van de goegemeente te verstoren en hun lezers te bevrijden van de orkaan aan nieuws, duiding en deskundigheid.
* * *
Was ik maar een columnist, dacht ik, na de oproep van Peter Tomson om vanuit ‘onze betrokkenheid bij die rare gemeente in dat idiote gebouw’ een blog te schijven. Ik moest denken aan de literator Kees Fens. Hij beschreef eens het katholieke leven in Amsterdam ‘als een ballon boven Amsterdam, die langzaam wegdreef, vol met religieuzen’. Een andere ballon droeg talloze dominees en protestants kerkvolk dat enthousiast kerken bouwde en bezocht in de tuinsteden. In de mand onder de ballon van de Oude Kerk zitten vele pastoors, getijdenmeesters, dominees, ouderlingen, organisten en klokkenisten. En dan de tentoonstelling ‘Poems for Earthlings’, vol met de zandzakken die naar beneden worden geworpen als de ballon hoogte verliest…
Maar nu die ‘idiote kerk’. Zij brengt mij terug naar het Hervormd Lyceum Zuid, vol met domineeskinderen uit ‘de hervormde elite’. Wellicht liep daar ook Adriaan Deurloo rond, zonder dat wij elkaar kenden. Later zou hij de scepter zwaaien in de Oude. Twee van mijn klasgenoten hadden de dominee van de Westerkerk als vader; hij vond zijn kerk de mooiste kerk van de hele wereld. Hoezo dacht ik, want was de OudeKerk niet…? Mijn vader, de organist van de Oude, legde mij uit dat er zoiets bestond als een overdrachtelijke betekenis. Een wijze les. Op een zondagmorgen werd het 1–0, want een zeldzame preekbeurt van vader Visser (van de Wester) in de Oude Kerk bracht ook mijn klasgenoten daar. Wat vonden zij er van, was mijn vraag op de volgende maandag. Het antwoord luidde: een mooi orgel. Zo kenden wij elkaar weer. Want een ongelukkige restauratie in 1939 had het orgel van de Westerkerk als een ruïne achtergelaten.
Als ons na een levensbedreigende crisis een opstanding zal worden gegund, mogen wij ons gezegend voelen met de prachtige lichtval en de weidse ruimte voor de klank van de zang en de schitterende orgels van deze kerk. Misschien brengt Matthias Havinga wel de Sinfonia ten gehore uit BWV 42: ‘Am Abend aber desselbigen Sabbats’, wie weet. Dan mag je hopen dat na het overdrijven van die ballon van Kees Fens jij in het avondrood van je eigen bestaan mag ontdekken dat die ‘idiote kerk’ de mooiste kerk van de hele wereld is. Terwijl je dat toen niet wist en nu, met een hoofd vol kathedralen, weet waarom dat wel zo is.
* * *
Tommy Wieringa, ‘Klokken van hoop’, NRC-Handelsblad, 18 april 2020
Kees Fens, Het geluk van de brug, het Amsterdam van Kees Fens, Amsterdam 2008
B. Bijtelaar, De zingende torens van Amsterdam, Amsterdam 1947
foto ‘De Liefde’: Ino Roel, 13 mrt 1984 (Stadsarchief Asd).
foto Oude Kerk: PJT.
Blog van de Oudekerkgemeente Amsterdam: korte, persoonlijk getinte stukken over dingen buiten of binnen de gemeente die belangrijk zijn of opvallen, geschreven op eigen verantwoordelijkheid.
Stuur reacties of inzendingen naar de redactie van de website: Elisabeth Boiten (muskebiis@gmail.com), Peter Lowie (p.lowie@upcmail.nl), Peter Tomson (pjtomson@xs4all.nl).