venster 3: De katholieken na de Alteratie

door Ben de Bock (21 maart 2019)

De Alteratie van Amsterdam in mei 1578 had ingrijpende gevolgen voor de katholieken in onze streken. Niet alleen werden ze verdreven uit hun parochiekerken en kloosterkapellen, maar ook hun religieuze kunstwerken en gebruiken zoals processies en bedevaarten werden hen ontnomen. De tekst op het doksaal, het koorhek, in onze Oude Kerk herinnert aan dit ingrijpende gebeuren: ‘t Misbruyk in Godes Kerk allengskens ingebracht; Is hier weer afgedaen in tiaer seventich acht XVc.’

‘klopjes’

Al kort na de Alteratie zochten de katholieken hun toevlucht in wisselende huizen of schuren waarin priesters die gevlucht of verbannen waren, weer terugkeerden om op wisselende locaties de eucharistie te vieren. Zij werden daarin bijgestaan door ‘klopjes’. Deze ‘geestelijk maagden’ of ‘geestelijk dochters’ waren ongehuwde vrouwen die een gelofte aflegden bij een priester en hem assisteerden bij zijn pastorale werk. Zij trokken langs huizen van katholieken om hen uit te nodigen voor de missen in huiskerken. Reeds aan het begin van de 16e eeuw keerden ook jezuïeten, dominicanen en andere ordesgeestelijken terug om hun taak clandestien weer op te pakken. Wanneer zij opgepakt werden vanwege hun liturgische praktijken, werden zij meestal weer tegen betaling van losgeld vrijgelaten.

afbeelding: kerkinterieur, Ons’ Lieve Heer op solder (foto: Ons’ Lieve Heer op solder)

stille omgang

Ook in de uitoefening van hun dierbare processies bleken de katholieken vindingrijk. Na de Alteratie werden niet alleen de katholieke missen verboden, maar ook processies in het openbaar – waarvan de bedevaart van het Mirakel wel de belangrijkste was. Op de ‘Heilige Hoek’ stond de ‘Kapel ter Heilige Stede’ als het religieuze hart van Amsterdam. Ook al was de kapel door de calvinisten geconfisqueerd, katholieken bleven deze plek bezoeken en op de avond van de 16e maart rondom deze kapel ‘avant la lettre’ de ‘Stille omgang’ houden. Met vooruitziende blik liet de 91-jarige Agatha Hendrix Loen haar zoon – in het bijzijn van een notaris – in 1651 haar ‘Memorie van de Processie van ´t Heilige Sacrament van Mirakel uit de Heyligher Stede tot Amsterdam’ optekenen. Zij verklaart dat zij door ouderdom gekweld een beetje bleek ziet maar dat zij desondanks ‘haar verstand ende memorie’ wel behouden heeft. Ze beschrijft door welke straten van Amsterdam en hoe de mirakelhostie ‘devotelijck en solemneel’ gedragen moest worden. Toen aan het eind van de 19e eeuw haar geestelijk testament weer boven tafel kwam ontstond zo geleidelijk aan, alleen in stilte en zonder monstrans met hostie en priesters in wapperende gewaden, het instituut van de ‘Stille omgang.’

Blog van de OudeKerkgemeente: korte, persoonlijk getinte stukken over dingen buiten of binnen de gemeente die belangrijk zijn of opvallen, geschreven op eigen verantwoordelijkheid.