blog

donderdag 7 maart 2019

vensters op de Oude Kerk


door Peter Tomson (7 maart 2019)

 

museum, muziektempel, godshuis

Na de langdurige restauratie van het gebouw is ook het grote orgel van de Oude Kerk volledig gerestaureerd. We bereiden ons voor op de feestelijke inwijding van het orgel op 11 en 12 mei, tevens de aftrap van een nieuw programma van vernieuwende, ‘ruimtelijke muziek’. Voorlopers hiervan zijn de maandelijkse concerten op de vroege vrijdagmorgen, ‘Silence’, en het ‘Instrument of Troubled Dreams’ in het koor (volgende Silence-concert: vrijdag 5 april, 8.00-9.00 uur). Aanstichter is onder meer Jacob Lekkerkerker, oud-organist van de Oudekerkgemeente en thans muziek-curator van de Stichting Oude Kerk. Naast monument, museum en muziektempel is de kerk natuurlijk ook godshuis: de Oudekerkgemeente houdt zondag aan zondag de lofzang gaande in het eeuwenoude gebouw.

 

 

 

Zo wisselen cultureel, civiel en religieus gebruik van het kerkgebouw elkaar af. De Stichting Oude Kerk vat het samen op haar website:
‘De Oude Kerk is een plek voor contemplatie, intense beeldende kunst- en muziekervaringen. Op zondagochtend en zondagavond wordt de kerk als godshuis gebruikt door de Protestantse Kerk Amsterdam. De Oude Kerk is het oudste gebouw van Amsterdam en een van de nieuwste kunstinstellingen van de stad.’
Het veelzijdige gebruik van de kerk is niet nieuw. Niet alleen is dit wat de Stichting veertig jaar geleden voor ogen stond, het is ook wat eeuwen geleden normaal was toen de kerk een centrum van het stadsleven was. Al met al aanleiding te over voor een nieuwe blog-serie over de gebruiksgeschiedenis, ‘Vensters op de Oude Kerk’.


vroegste geschiedenis

In 1985, toen de eerste restauratie voltooid was, gaf de Stichting Oude Kerk een brochure uit met een overzicht van de bouw- en gebruiksgeschiedenis van de kerk, getiteld: De Oude Kerk in vogelvlucht. De schrijver, A. van Rooijen, maakte gebruik van de informatie uit de opgravingen die tijdens de restauratie waren verricht en de interpretatie daarvan door de briljante archivaris van de Stichting, mej. B.M. Bijtelaar; wij putten er onbeschaamd uit. Boeiend is intussen hoe de brochure achterin het multifunctionele gebruik beschrijft dat men toen beoogde: ‘Het gebouw is geschikt voor feestelijke bijeenkomsten, waarbij de orgels ter beschikking kunnen staan van deskundige bespelers of muziekgezelschappen en theatergroepen kunnen worden uitgenodigd. Film-, radio- en televisie-opnamen en –uitzendingen vinden er plaats.’ Op die weg gaat de Stichting nu voort, maar dan op een doelgerichte manier: vanuit een centraal, samenhangend concept en met een duidelijke, meerjarige planning.

 

De brochure beschrijft hoe de kerk ontstond en groeide temidden van de stad en haar behoeften. Het prille begin maakt trotse Amsterdammers bescheiden. Rond de elfde eeuw was er een gehucht van vissers en boeren aan de monding van de Amstel, toen een open rivier. Het werd bestuurd door de Heren van Amstel die gevestigd waren in Ouderkerk en horig waren aan de bisschop van Utrecht. Terwille van de waterhuishouding van het achterliggende gebied werd de riviermonding in de dertiende eeuw afgesloten met ‘de Dam’. Het buitengaatse gedeelte werd haven, het ‘Damrak’; het ‘Rokin’ werd binnenwater. Het zo ontstane havenstadje ‘Amesstelledamme’ is voor het eerst vermeld in het tolprivilege van 1275 (dat tot 1892 werd bewaard in de Oude Kerk). De bewoners waren toen technisch Utrechtenaren. Maar niet voor lang: de activistische graaf van Holland, Floris V, verwierf de stad via een machtsstrijd die hem in 1296 zijn leven kostte, door toedoen onder meer van, inderdaad, Gijsbrecht van Amstel.

In diezelfde tijd moet de begraafplaats zijn aangelegd op een opgehoogd stuk grond halverwege het Damrak aan de oostzijde; tot dan toe begroef men in Ouderkerk. Waarschijnlijk werd er ook een kapelletje op gezet, dat al snel werd vervangen door een kerk. Alle touwtjes waren toen in handen van de grafelijke familie van Henegouwen: Jan II was graaf van Holland, zijn broer Guy bisschop van Utrecht. Volgens de reconstructie van mejuffrouw Bijtelaar, die overigens is vereeuwigd in een van de misericordiae in het koor, heeft Guy de kerk gewijd op 16 september 1306.

 

afbeelding links: de dam met de begraafplaats halverwege het Damrak


In de eeuwen daarna groeide Amsterdam uit tot een handelscentrum, eerst met het Oostzeegebied, later met heel de wereld. De kerk op haar begraafplaats groeide mee. Oorspronkelijk een eenvoudige basiliekkerk, was zij in 1370 uitgegroeid tot een drieledige hallenkerk. Later kwamen de twee  transepten (dwarsbeuken) erbij en de vele gildekapellen met hun eigen mogelijkheden voor liturgisch gebruik.

De voltooiing van een lichtbeuk op het schip en koor gaf de kerk de huidige omvang van een basiliek met zeer brede zijbeuken en onvoltooide (lage) dwarsbeuken. Het eindresultaat is dat ietwat kromme en scheve kerklichaam dat is gegroeid uit het gebruik van eeuwen, en waar velen van ons verknocht aan zijn.

(Met dank aan Guido Hoogewoud voor enige aanvulling.)


Blog van de OudeKerkgemeente: korte, persoonlijk getinte stukken over dingen buiten of binnen de gemeente die belangrijk zijn of opvallen, geschreven op eigen verantwoordelijkheid.

Wil je reageren, meeschrijven, of meer weten over de blog, neem dan contact op met Elisabeth Boiten (muskebiis@gmail.com) of Peter Tomson (pjtomson@xs4all.nl) van de redactie.

deel dit:
donderdag 29 februari 2024

‘silence’ – tastbare stilte

vrijdag 12 januari 2024

‘vespers’ en andere vreemde woorden

vrijdag 21 juli 2023

Milan Kundera (1929-2023)

donderdag 8 juni 2023

de fluisterwind van Pinksteren

vrijdag 10 februari 2023

in memoriam Peter Lowie

woensdag 18 mei 2022

een vernissage

vrijdag 8 april 2022

de migranten in Calais en Duinkerke

vrijdag 10 december 2021

Oude Kerk open kerk

donderdag 1 april 2021

Heilige plaatsen

donderdag 4 maart 2021

is het echt zo moeilijk?

vrijdag 19 februari 2021

winterslaap

vrijdag 6 november 2020

elke dag zijn eigen kwaad

donderdag 10 september 2020

Godenzonen

donderdag 25 juni 2020

beeldenstorm

vrijdag 12 juni 2020

verlangen in een tijd van onthouding

donderdag 4 juni 2020

Bron van zijn die ik ontmoet

donderdag 28 mei 2020

wind in de zeilen

donderdag 21 mei 2020

zingen van de tien geboden

vrijdag 15 mei 2020

vertrouwde geuren

donderdag 7 mei 2020

zolang wij ademhalen

donderdag 30 april 2020

Dodenherdenking

vrijdag 24 april 2020

noodklokken

donderdag 16 april 2020

Vertrouwen

woensdag 8 april 2020

een kerkdienst uit een doosje

donderdag 2 april 2020

alles went

vrijdag 27 maart 2020

gezond verstand

maandag 16 maart 2020

het was raar warm…

vrijdag 28 februari 2020

stormen rond de oude kerk

zaterdag 14 december 2019

De Lofzang in een duistere grot

vrijdag 22 november 2019

Tegen het donker, laten wij zingen

vrijdag 7 juni 2019

de doop van Naomi

donderdag 9 mei 2019

venster 9: Wat er vandaag gebeurt in de Oude Kerk

donderdag 2 mei 2019

venster 8: De Oude Kerk als stadskerk met het Vater-Müllerorgel

donderdag 25 april 2019

venster 7: Mej. Bijtelaar en de scheiding van kerk en staat

donderdag 11 april 2019

venster 6: Ruimte voor nieuwe lofzang

donderdag 4 april 2019

venster 5: Ruimte voor de lofzang

donderdag 28 maart 2019

venster 4: Rondom de monstrans van de Oude Kerk

donderdag 21 maart 2019

venster 3: De katholieken na de Alteratie

donderdag 14 maart 2019

venster 2: De laatmiddeleeuwse kerk

vrijdag 4 januari 2019

Het verhaal van een oranje hesje

dinsdag 11 december 2018

Een veelheid van geluiden in de Oude Kerk

maandag 10 september 2018

Ons’ Lieve Heer bij de buren

woensdag 11 april 2018

de Oude Kerk als bron van stilte

donderdag 1 maart 2018

zegenrijke momenten

donderdag 15 februari 2018

geschonden hemel

dinsdag 26 december 2017

laat het bij verbeelding blijven

vrijdag 24 november 2017

memento

vrijdag 10 november 2017

de essentie van het verhaal

woensdag 18 oktober 2017

rituelen

woensdag 4 oktober 2017

noodpakket en vriendendienst

maandag 18 september 2017

Wissen

maandag 11 september 2017

Als je naar kunstenaars luistert

zaterdag 12 augustus 2017

Een vriendendienst

dinsdag 13 juni 2017

Het evangelie in één zucht

dinsdag 25 april 2017

onnozele schapen en foute herders

woensdag 12 april 2017

interpreteren

zaterdag 25 maart 2017

Waarom zou je naar de kerk gaan als je niet gelooft?

donderdag 2 maart 2017

donker en licht

zaterdag 4 februari 2017

een kerk vederlicht

donderdag 2 februari 2017

Slingeren

donderdag 2 februari 2017

Zwarte Piet in Kaapstad?

donderdag 2 februari 2017

Op weg naar Pasen

donderdag 2 februari 2017

Alleen het allerbeste is goed genoeg

donderdag 2 februari 2017

Kyrië Eleison

donderdag 2 februari 2017

Van Gogh

donderdag 2 februari 2017

Herdertjes en Eeuwigheidswaarde

donderdag 2 februari 2017

Feest op 4 september

donderdag 2 februari 2017

Dubbel zien

donderdag 2 februari 2017

Zondag na Nice

donderdag 2 februari 2017

De Verlichtingskerk

donderdag 2 februari 2017

Hoog-liturgisch

donderdag 2 februari 2017

Doodsklok

donderdag 2 februari 2017

Sonate pathétique

donderdag 2 februari 2017

Zwart-wit

donderdag 2 februari 2017

De Majesteit en Koning

donderdag 2 februari 2017

Aftrap

Als u terug wilt naar de homepagina
klikt u op de knop hiernaast.