kerkelijke bijdrage in de Bijbel

Exodus 25: Geven voor bouw, onderhoud en exploitatie

In het bijbelboek Exodus wordt beschreven hoe Mozes tijdens de woestijntocht van de Israëlieten, na de uittocht uit Egypte, de opdracht krijgt om een mobiel heiligdom voor God op te richten, de ‘tent der samenkomst’ ook genoemd ‘tabernakel’. Er moet een plek zijn, al is het maar een tent, waar God en mens elkaar kunnen ontmoeten. We richten ons op twee gedeelten waarin sprake is van een ‘heffing’, teroema in het Hebreeuws, eerst om de bouw van dit heiligdom mogelijk te maken (Exodus 25:1-9) en vervolgens de exploitatie en het onderhoud (Exodus 30:11-16). Het zal blijken dat de Bijbel, zoals veel oude teksten, daarbij geen precies afgebakende termen gebruikt, terwijl de strekking toch wel duidelijk is.

geven is betrokkenheid tonen

Er zitten twee kanten aan. De vrijwilligheid betekent enerzijds: je kunt er onderuit. Maar het betekent anderzijds: het is van belang dat het gaat om een intrinsieke motivatie, vanuit je hart. Geven is ook een kwestie van spiritualiteit, van verbondenheid en betrokkenheid bij het meereizen van de Eeuwige in ons leven. Dat doet Hij vandaag op velerlei manieren, maar ook via de levende gemeenschappen van de kerk. Wat daarvoor nodig is, moet wel samen worden opgebracht.

De nadruk in Exodus 25 op de vrijwilligheid impliceert ‘meer dan het gewone’, ieder naar draagkracht. Ook in Jezus’ tijd was de grootte van de bijdrage voor het heiligdom (toen de tempel in Jeruzalem) niet vastgelegd. Hij maakte in zijn onderricht duidelijk dat het gaat om de innerlijke motivatie. Het ‘penninkske van de weduwe’ is in feite dan meer dan het ‘talent van een rijke’, want zij geeft ‘alles’ vanuit haar armoede, terwijl de rijke ‘iets’ geeft van zijn overvloed (Marcus 12:41-44).

apart betalen voor de eredienst

In Exodus 30, we zijn dan een heel eind op weg in de beschrijvingen hoe de tabernakel en de liturgie in de tabernakel vorm moeten krijgen, ligt de zaak anders als het gaat om een heffing voor de tabernakeldienst. Dan is er duidelijk sprake van een belasting.

Die komt dan ook ter sprake in verband met een volksregistratie. Die twee zaken hebben vaak met elkaar te maken. Zo’n volkstelling die te maken had met belastingheffing is die van keizer Augustus, waarover gesproken wordt in het kerstevangelie. Het aparte is dat in het Oude Testament zo’n volkstelling als negatief wordt beschouwd. Het wordt niet beschreven als een vanzelfsprekend bestuursmiddel. Wanneer koning David het plan opvat om zijn rijk, na consolidatie van de macht, maar eens in kaart te brengen, is het zijn stafchef Joab die het hem afraadt (vgl. 2 Samuël 24:3). Daar komt alleen maar ongeluk van. En dat blijkt ook wel als David toch doorzet. In Exodus 30 wordt er wel van zo’n volkstelling uitgegaan, maar ook daar wordt die als riskant gezien, en dient er meteen een zoenoffer aan verbonden te worden, ‘opdat er bij hen geen plaag zij bij de telling’ (Exodus 30:12.

over de christelijke gemeente en over macht

Zo zal het ook in de gemeente van God niet moeten gaan om macht en getal, maar om de bijdrage die wordt geleverd, om betrokkenheid en bezonnenheid. Ook de christelijke gemeente was van oorsprong geen bolwerk van macht. Kijk wat jullie waren, schrijft de apostel Paulus aan de christenen in Korinte: niet vele wijzen, invloedrijken of aanzienlijken. Integendeel, wat voor de wereld dwaas en zwak is heeft God uitgekozen om wat wijs en sterk is te beschamen (vgl. 1 Korintiërs 1:26-27). Hij ziet de gemeente als een ‘gideonsbende’, die het moet hebben van Gods genade, en Gods Geest. Een volk dat zich onderscheidt door het zout der aarde en het licht der wereld te zijn, uitblinkend in ‘goede werken’ (vgl. Matteüs 5:13-16).

De kerk en de christenheid zijn in hun geschiedenis ruimschoots gevallen voor ‘macht en getal’. Inmiddels zijn we in ons werelddeel weer behoorlijk met de benen op de grond gezet. De kerk is een minderheidsverschijnsel in onze samenleving geworden. Het ligt al weer een tijdje achter ons dat bisschoppen of charismatische dominees grote delen van de bevolking konden mobiliseren. Ook is het aantal actieve kerkleden (kerkbreed in Nederland) nog steeds fors aan het afnemen.

vrijwillig en verplicht

Ondertussen zien we in Exodus 30 dat er rond het onderhouden van de tabernakeldienst ook een heffing plaatvindt die ‘verplichtend’ is. Elke man ouder dan twintig jaar (we zijn hier in een patriarchale samenleving) wordt voor een halve sjekel aangeslagen. Rijk en arm. Iedereen zal moeten beseffen dat in een wereld van macht en getal juist een plek als de tabernakel, waar de dingen spreken van Gods recht en verzoening, nodig is en in stand gehouden dient te worden. Het gaat nu om de participatie van ieder die er bij hoort. Niks geen vrijwilligheid. Het gaat om een bijdrage die voor iedereen betaalbaar is, maar dan ook wel door iedereen voor dit doel afgezonderd moet worden.

In Nehemia 10 lezen we hoe na de terugkeer uit de ballingschap de tempeldienst in Jeruzalem weer opgestart moet worden. De familiehoofden die daarvoor verantwoordelijkheid nemen, verklaren daar plechtig dat zij ‘als verplichting op zich nemen om per jaar een derde  sjekel bij te dragen aan de dienst in de tempel van onze God, en wel voor het toonbrood, de dagelijkse graan- en brandoffers, voor de offers op sabbat, nieuwemaan en de hoogtijdagen en voor de heilige gaven, de offers om verzoening voor Israël te bewerken, en voor de overige diensten in de tempel van onze God’ (Nehemia 10: 33-35). Kennelijk is de halve sjekel teruggebracht tot een derde sjekel. De hoogte kan afhankelijk van de omstandigheden verschillen, maar het principe niet: ‘wij nemen het als verplichting op ons’.