Ds. Klaas Touwen blikt terug op de Muziekdienst van 15 december 2024.

“In La grazia, de tekst van de zalige Egidius van Assisi die door Kate Moore getoonzet is, komt triaca voor, in het latijn theriaca, in het Nederlands theriak. Wie weet wat dat is? De apotheker! Het is potjeslatijn. Maar hoe geef je zo’n woord weer in een liturgische tekst die soepel en verstaanbaar moet zijn?

De oorsprong van theriaca ligt in een homeopatisch goedje dat Mithridates VI koning van Pontus  (120-63 vChr.) liet samenstellen uit vergiftige planten. Hij was bang vergiftigd te worden, dus probeerde hij immuniteit op te bouwen door met regelmaat kleine doses bilzekruid, alruin en wolfskers in te nemen.

Een eeuw later paste de lijfarts van Nero) de receptuur aan. Hij verhoogde hij het aantal ingrediënten tot 64; voegde hij als belangrijk ingrediënt addervlees toe; en verhoogde de hoeveelheid opium met een factor vijf.

Ten tijde van Egidus was de productie van theriak geconcentreerd in Venetië, waar speciale addertuinen waren aangelegd om in de toenemende vraag naar addervlees te kunnen voldoen. Theriak was een wondermiddel, maar men onderkende wel de gevaren van de hoge concentratie opium. Keizer Marcus Aurelius, die theriaca gebruikte tegen slapeloosheid, was eraan verslaafd geraakt

Egidius noemt het middel curatief, hij wil ermee zeggen dat deugden en goede werken een mens beter maken, niet dat ze de pijn verzachten,  de verdovende werking houdt hij buiten beeld.
Als vertaling heb ik een Nederlands wondermiddel gezocht zonder downers en kwam dus uit bij haarlemmerolie, niet zo oud als theriaca, het stamt uit de zeventiende eeuw, wel net zo probaat:

Ondeugden en zonden zijn vergif en rattenkruid;
maar deugden en goede werken geneeskrachtig als haarlemmerolie.”